Քանի մը օրեր առաջ, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու Տան կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման առիթով, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետին հետ երկար հարցազրոյց մը ունեցաւ «Քրիստոնէութիւնը Այսօր» թերթին Միջին Արեւելքի ներկայացուցիչը: 1952-ին հաստատուած յիշեալ թերթը, որ կը բաղկանայ տեղեկատուական զանազան միաւորներէ, Միացեալ Նահանգներու տեղեկատուական կարեւորագոյն օրկաններէն մէկն է՝ աւետարանական հակում ունեցող:
Հարցազրոյցի մուտքին թղթակիցը ներածական բաժինով մը ընդհանուր տեղեկութիւններ տուաւ հայ եկեղեցւոյ անցեալին ու ներկային առնչուած: Ապա, ան ուզեց իմանալ Վեհափառ Հայրապետին մօտեցումը Ամերիկայի Ներկայացուցիչներու Տան կողմէ որդեգրուածբի բանաձեւին գծով: Նորին Սրբութիւնը յայտնեց, թէ հայ ժողովուրդին իրաւունքները տակաւին կը շարունակուին մնալ բռնաբարուած, 100 տարիներ ետք. հետեւաբար, մենք կը ջանանք միջազգային համայնքին ուշադրութեան յանձնել, միաժամանակ շեշտելով, թէ ցեղասպանութիւնը պատմական իրողութիւն է: Արդարեւ, ցեղասպանութիւն, ջարդ, եղեռն, աքսոր կամ այլ բնորոշումները այնքան կարեւոր չեն, էականը օրուան թուրք Օսմանեան կայսրութեան նպատակն էր. բնաջնջել հայ ժողովուրդը՝ իրագործելու համար իր փանթուրանական ծրագիրը: Հետեւաբար, Հայրապետը շեշտեց, թէ մեր ժողովուրդին պահանջքը արդար է միջազգային օրէնքի եւ մարդկային իրաւանց հռչակագիրին համաձայն:
Պատասխանելով այլ հարցումի, թէ ի՞նչ է դերը հայ եկեղեցւոյ հայ դատի հետապնդման գծով, Հայրապետը ըսաւ, որ եկեղեցին ու յատկապէս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը ցեղասպանութեան զոհն էր: Երկար դարերէ ի վեր այս Սուրբ Աթոռին կեդրոնը Սիսի մէջ էր: Իմ նախորդներէս Երջանկայիշատակ Տ.Տ. Սահակ Բ. Խապայեան Կաթողիկոսին պարտադրեցին ցեղասպանութեան օրերուն, որ իր միաբանութեամբ հեռանայ Կաթողիկոսարանէն: Սա պատմական իրողութիւն է: Շարունակելով իր խօսքը՝ Նորին Սրբութիւնը ըսաւ, թէ Սփիւռքի գոյութիւնը ինքնին փաստ է ցեղասպանութեան: Սփիւռքը պարտադրուած իրականութիւն մըն է: Մենք չստեղծեցինք զայն: Ան հետեւանք է ցեղասպանութեան։ Քիչ առաջ դուք այցելեցիք Սրբոց Նահատակաց յուշարձան եւ տեսաք աճիւնները մեր նահատակներուն։ Ուրկէ՞ եկան անոնք. միթէ երկինքէ՞ն իջան…: Մարդկային իրաւանց հարցը որեւէ եկեղեցւոյ առաքելութեան մաս կը կազմէ: Մենք այս գիտակցութեամբ կը գործենք: Ապա, պատասխանելով հարցումի մը Արամ Ա. Կաթողիկոս անդրադարձաւ Թուրքիոյ դէմ բացուած Կաթողիկոսարանին դատին՝ պահանջելով Սիսի պատմական Կաթողիկոսարանին վերադարձը: Մենք կտոր մը հող չէ որ կը պահանջենք, այլ կրօնական ու պատմական խորունկ նշանակութիւն ունեցող վայր մը: Եթէ Թուրքիան իրապէս կ՚ուզէ բարի կամեցողութեան նեղ պատուհան մը բանալ, ահաւասիկ Կաթողիկոսարանին վերադարձը իր իրաւատիրոջ առիթ մըն է, ըսաւ Վեհափառը: Այս ծիրէն ներս դարձեալ պատասխանելով այն հարցումին, թէ ի՞նչ է պահանջքը հայ ժողովուրդին, Վեհափառ Հայրապետը պատասխանեց՝ ըսելով, թէ հայ ժողովուրդին իրաւունքներուն վերադարձին առաջին գործնական քայլը կրնայ ըլլալ եկեղեցիներու, վանքերու եւ ազգապատկան կալուածներու վերադարձը:
Թղթակիցը ակնարկելով Միացեալ Նահանգներու եւ Թուրքիոյ յարաբերութեանց մտահոգութիւն մը յայտնեց, թէ Ներկայացուցիչներու Տան յիշեալ որոշումը կրնայ վտանգել երկու երկիրներուն յարաբերութիւնը: Հայրապետը ըսաւ, թէ պետութիւնները կը գործեն աշխարհաքաղաքական շահերէ եւ մարդկային իրաւանց սկզբունքներէ մեկնած: Դժբախտաբար, պետութիւններու առաջնահերթութիւնը, ինչպէս Միացեալ Նահանգներուն, կ՚երթայ առաջինին: Հոս է խնդիրը: Եկեղեցւոյ դերը յիշեցնել է պետութիւններուն, որ պէտք չէ զոհել մարդկային իրաւունքները աշխարհաքաղաքական նեղ հաշիւներէ մեկնած:
Պատասխանելով հարցումին, թէ եկեղեցւոյ ներողամտութեան եւ հաշտարարի դերը ինչպէ՞ս կարելի է գործադրել հայերու եւ թուրքերու յարաբերութեանց ծիրին մէջ, Նորին Սրբութիւնը ըսաւ, թէ ներողամտութիւնը քրիստոնէական հաւատքին կարեւոր տարրերէն մէկն է: Սակայն, ներողամտութիւնը կը յաջորդէ խոստովանութեան: Կու գայ օրը, երբ մենք կրնանք ներել, երբ արդարութիւն կը կատարուի մեր ժողովուրդին, սակայն մեր ժողովուրդը երբեք չի մոռնար այն ինչ որ կատարուեցաւ իր դէմ 1915-ին: Ես չեմ հաւատար աժան ներողամտութեան եւ դիւրին հաշտութեան: Նման մօտեցում սխալ ուղղութեան կ՚առաջնորդէ մեզ: Եկեղեցին պիտի գիտնայ թէ՛ ոչ ըսել եւ թէ այո՝ արդարութեան ու ճշմարտութեան սկզբունքներէ մեկնած: Սա եկեղեցւոյ մարգարէական դերն է:
Շարունակելով իր խօսքը եւ այլ հարցումներու պատասխանելով՝ Նորին Սրբութիւնը ըսաւ, թէ ցեղասպանութիւնը մեր ժողովուրդին մօտ Թուրքիոյ նկատմամբ թշնամանք մը յառաջացուց, որովհետեւ ցեղասպանութիւնը մեր ժողովուրդին հաւաքական յիշողութեան մէջ արմատացած է: Զայն փոխելը ժամանակ կը պահանջէ, Թուրքիոյ կողմէ առնուելիք գործնական քայլեր կը պահանջէ. օրինակ, վերջերս կարգ մը թուրք մտաւորականներ սկսան խօսիլ ու գրել հայոց ցեղասպանութեան մասին, Թուրքիոյ նախագահը Ապրիլ 24-ին առիթով միշտ կ’ըսէ, թէ պատերազմի ընթացքին սխալ բաներ եղած են: Մեր սպասումն է, որ Թուրքիոյ պետութիւնը ըսէ, թէ հայ ժողովուրդին դէմ կազմակերպուած եւ գործադրուած ցեղասպանութիւն մըն է եղածը: Սպասելի է, որ Թուրքիոյ նոր սերունդը տեղեկատուութեան ներկայ դարուն ուսումնասիրէ իր պատմութիւնը՝ տեսնելու համար ճշմարտութիւնը, եզրափակեց Նորին Սրբութիւնը։