ՆՈՐ ՀՈՐԻԶՈՆՆԵՐՈՒ ԴԻՄԱՑ

ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

Մարդու օրերը խոտի նման կը ծաղկին ու կը մեռնին, ինչպէս կը յիշեցնէ Սաղմոսերգուն (103.15), երբ անոնք չեն շաղախուած արժէք­ներով եւ չեն հունաւորուած հաւատքով ու տեսլա­կանով։ Այս­պէ´ս է նաեւ պատմութիւնը ազգերու։

Պատմութիւնը պէտք է կերտե´լ՝ մերժելով դառնալ գերին անոր պարտադրած գոյավիճակներուն։ Պատմու­թիւնը պէտք է կեր­տե´լ՝ կառչելով այնպիսի արժէքներու ու իտէալներու, որոնք կը կազմեն ազգի մը ինքնութիւնը ու կ՚ամրացնեն անոր գոյու­թիւնը։ Պատմու­թիւնը պէտք է կեր­տե´լ՝ զարգացնելով ազգի մը ստեղ­ծա­գոր­ծական ոգին եւ ամրա­պնդելով անոր ներքին միու­թիւնը։ Պատմութիւնը պէտք է կերտե´լ՝ ճի´շդ կար­­դալով ժամա­նակի նշանները (Ղկ 12.54-56) եւ քաջօրէն դիմագրաւելով մար­տա­հրա­ւէրներն ու տագ­նապ­ները։ 

Այն ազգերը, որոնք պատ­մութիւնը կերտած են՝ ի խնդիր սրբազան արժէքներու յա­ւեր­ժացման ու վեհ նպա­տակներու իրա­գործման, ի պահանջել հարկին «իմացեալ մահ»ով, գո­յատե­ւած են պատմու­թեան փոթորիկներուն մէջ։ Այսպէ´ս եղած է մեր ազգին դարաւոր պատմութիւնը։ Հայ կեանքի երկնակամարին վրայ երեւցող նշանները ցոյց կու տան, թէ մեր ազգը կը գտնուի պատմութեան նոր խաչմե­րուկի մը դիմաց։ Ներկայ ժամանակ­ները յղի են թէ´ նոր անորոշութիւններով եւ թէ նոր կարելիու­թիւն­­ներով, որոնք կը պահանջեն պատաս­խանատու վերաբերում ու խոհեմ մօ­տե­­ցում։ Եթէ չկարենանք մեր ազգին պար­զած ներ­կայ համայնապատկերը համա­պարփակ ու իրա­պաշտ մօտե­ցու­մով արժեւորել ու մեզ շրջապատող տագ­նապ­ներու յաղթա­հար­ման առաջնորդող միջոցներու դիմել, մեր «փոքր ածուն» կրնայ ինքզինք գտնել աննախատեսելի իրավի­ճակներու մէջ։

Հայաստանի վերանկախացումէն շուրջ քառորդ դար յետոյ, հա­կառակ ներքին թէ արտաքին ճակատներուն վրայ կա­տար­ուած որոշ դրա­կան զարգացումներուն, Արցախի հարցը, տնտեսութեան վատա­ռողջ վի­ճա­կը եւ արտա­գաղթը, կը շարունակեն մնալ հայրենիքին ու ազգին մարմնին վրայ կոտ­տացող վէրքեր։ Անց­եալի սխալները չկրկնելու եւ Հայաս­տանը դէպի պայծառ ապա­գայ առաջնորդելու խոստու­մով ճամբայ ելած «թաւշեայ յեղափո­խու­­թեան» ստեղ­ծած յու­սալից մթնոլոր­տը, սպասելի է որ նպաս­տէ նշեալ տագ­նապ­ներուն բարելաւման։ Միւս կողմէն, հաւասա­րակշռուած ու ճ­կուն քաղաքա-տնտեսական յարաբերութիւն Հա­յաստանի հիւ­սի­­սային հարեւանին եւ ընդհան­րապէս արեւ­մուտ­քին հետ, ինչ­պէս նաեւ Հայաստանի ազգ-պետութիւն ինք­նու­թիւ­նը երաշխա­ւորող ազդակներու ու արժէք­ներու անվթար պահ­­պա­նումը՝ ա­ռանց ինքնամեկուսացման վտան­գին ենթարկե­լու հան­րապետու­թիւնը, լուրջ մարտահրաւէրներ են։

Սփիւռքը մնայուն մաշումի մէջ է, հակառակ իր մղած բուռն գոյա­պայքարին։ Ներքին արտագաղթը դէպի սոսկ «հայկական ծագում»ով բնորոշ­ուող ինքնութիւն, կը շարու­նակուի, ամէ´ն տեղ։ Մեր ինքնապաշտպանութեան զէն­քերը սկսած են ժանգ կա­պել։ Մեր շրջապատէն մեզ զանազանող գիծերը սկսած են հե­տզ­հետէ անհե­տանալ։ Համաշխար­հայ­նացած աշ­խար­հին մէջ ինքնակեդրոն ապ­րիլը՝ մեր հոգեւոր, մշակութային, կրթական եւ այլ կառոյց­ներով պաշտպան­ուած, դարձած է փաստօրէն ան­կա­րելի, ինչպէս նաեւ անճիշդ։

Արդեօք ներկայ պայմանները մեզ պէտք չէ՞ մղեն ինքնաճա­նաչման նոր չափանիշներ ու ինքնարտայայ­տութեան նոր կեր­պեր որոնելու՝ պա­հելով խորքը, միջուկը ու ոգին, եւ հայ մարդը բանալով նոր հորի­զոններու։ Արդեօք Սփիւռքի ներուժը ջլատող ու գա­ղութ­­ները ինքնակղզիացում առաջնորդող ներ-գաղութա­յին պայ­ման­ները մեր կառոյցները պէտք չէ՞ մղեն դուրս գալու կաղապարուած մտածողութենէն ու աւան­դա­կան գործե­լա­կեր­պերէն եւ իրենց դարպասները լայնօրէն բա­նա­լու նոր հո­րի­զոն­ներու։ Արդեօք Սփիւռքը մաշեցնող ներկայ պայ­ման­ները պէտք չէ՞ մղեն մեր երի­տա­սարդու­թիւնը, որ աւիշը կը կազմէ մեր կեան­­քին, իր յառա­ջատեսիլ մտածողութեամբ ու բազ­մա­կողմանի մաս­նագի­տութեամբ, մեր ազգը բանա­լու նոր հորիզոն­ներու։

Նոր հորիզոններու բացուիլ կը նշանակէ բացուիլ ապագա­յին՝ առանց մոռ­նալու անցեալը, բացուիլ նորին՝ առանց անտե­սելու հինը, բացուիլ համահայկականին՝ առանց հեռանալու տեղականէն։ Նոր հորիզոններու բացուիլ կը նշանակէ՝ ներդաշ­նակ ու հարստացուցիչ փոխ-ներգործութիւն ստեղծել մեր շրջա­պա­տին ու համաշխարհայնացած աշխարհին հետ, մնալով կառչած մեր արժէքներուն ու ինքնահաս­կացո­ղութեան։ Նոր հորիզոն­ներու բացուիլ կը նշանակէ՝ ճշդել այն­պիսի ազգային ռազմավա­րու­թիւն, որ մեզ կ᾽ուղղէ հեռա­նկա­րային ու երկրաշունչ ծրագ­րում­ներու։

Այս ծիրէն ներս, Սփիւռ­քի վերա­կազ­մա­կերպումը անյետա­ձգե­­լի առաջ­­նահերթութիւն է, եւ անոր ներուժին ամբողջական ու ճիշդ օգտագործումը՝ հրա­մայական։ Անկասկած, ինքզինք հայ դաւանող հայուն վախճա­նա­կան հասցէն Հայաս­տա´նն է։ Սա­կայն, Սփիւռ­քին վերակազմա­կեր­պումը՝ իր մարդուժով, ներու­ժով ու կառոյցներով, մանա­ւանդ իր ինքնութեան ու ազգային պատկանելիու­թեան վերակեն­սաւորումով, առանց­քային կարեւո­րութիւն ունի թէ´ Հա­յաս­­տա­նի հզօ­րացման եւ թէ համահայ­կա­կան իտէալ­ներու իրականաց­ման համար։

Ներքին դրուածքներով, մտածելակերպերով ու մտա­հոգու­թիւն­ներով իրարմէ տարբեր գաղութները, նոյնիսկ սփիւռքները, անհրաժեշտ է համազգային գաղափարա­խօսականի ու տեսլա­կա­նի շուրջ իրար զօդել եւ նոյն ուղղութեան մէջ դնել։ Արդարեւ, Հա­յաս­­տանի հզօրացումը, Արցախի անկախութեան ամրացումը, հա­յոց ցեղասպա­նութեան ճանաչումն ու հատուցումը եւ ամբող­ջական Հայաստանի ձգտումը կրնան ո´չ միայն հիմքը ու հէնքը կազմել համազգային տեսլականին, այլ նաեւ կրնան դառնալ ազ­գա­յին ինքնաճանաչման ու ինքնագիտակ­ցու­թեան հարթակը ու զօրեղ պահպանման առանցքը։ Այլապէս, համազգային ամուր գա­ղա­փա­­րախօսու­թենէ ու ռազմավա­րական յստակ ուղղութենէ զուրկ, սոսկ հայրե­նա­սիրութեան ալիքներուն մէջ օրօրուող Սփիւռ­­­­քին ինք­նամաշու­մի ըն­թաց­քը կրնայ ըլլալ արագ ու ան­դառնալի։

Սփիւռքին հայօրէն գոյատեւելը ոեւէ ժամանակէ աւելի ա­մէնօր­­եայ պայքար է։ Հայաստանին զօրակցութիւնը Սփիւռքի գո­­յապայ­քարին ճշդո­րոշիչ է։ Հայաստան եւ Սփիւռք իմաստու­թիւնը ու պատ­­­րաս­տա­կա­մութիւնը պէտք է ունենան, համագու­մար­ներէ ու փո­խա­դարձ այցելու­թիւն­ներէ, բարեգոր­ծութենէ ու պիզնէսա­յին ներդ­րումներէ անդին, միա´ս­նաբար ծրագրե­լու ու հանգրուա­­նա­յին կերպով իրագոր­ծելու այն ինչ որ էական է «ուժեղ Հայաս­տան-ուժեղ Սփիւռք» տեսլա­կանի իրականացման։ Այս պէտք է դառնայ համազգային անշեղ քաղաքա­կա­­նութիւն։ Հա­մազ­գային Խոր­հուրդ մը ստեղ­ծելու գաղա­փարը, որուն շուրջ խորհրդակ­ցու­թիւններ տեղի ունեցան վեր­ջին քանի մը տարինե­րուն, կրնայ կա­րեւոր դեր ունենալ այս գծով։

2015-ին նշեցինք հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեա­կը, 2016-ին Հայաստանի երկրորդ հանրա­պե­տու­թեան 25-ամեակը եւ 2018-ին Հայաստանի առաջին հան­րա­պետու­թեան 100-ամեակը։ Այս ամեակները սովո­րական տարե­դարձ­­ներ պէտք չէ դառնան մեր ազգային կեան­քի օրացոյցին վրայ. այլ՝ նոր շունչ ներարկող ու հզօր պատգամ փոխանցող դէպքեր։ Հայրենա­սիրութեամբ ջրդեղ­ուած կարգախօսերը գօտեպնդիչ են ու նաեւ դաստիա­րա­կիչ, անտարակոյս։ Սակայն, հարկ է հե­ռու մնալ լոզուն­գային մշա­կոյթին ժամանակաւոր խան­դավա­ռութենէն եւ ամէն բան վարդագոյն տեսնելու խա­բու­սիկ մօտե­ցում­ներէն։ Իրատեսու­թիւնը կրնայ յոռե­տեսութեան մթնո­լորտ ստեղծել. սակայն ճի´շդ ուղղութեան ու դիրքորոշում­ներու կ᾽ա­ռաջ­նորդէ։ Բոլո´ր պարա­գանե­րուն ու բոլո´ր պայ­մաններուն մէջ, մեր ազգին ու հայրե­նիքին ընդհանրական ու գերագոյն շահերը ա­ռաջ­­նահերթ նկա­տելը, գաղափա­րա­խօ­սու­թենէն անդին՝ անհրաժեշտ է որ դառնայ համազգային ռազմա­վարու­թեան ամուր հիմքը։

Մեր ազգին հզօրութեան աղբիւրը իր հա­ւա­քա­կան ներուժն է, եւ այդ հաւա­քական ներու­ժը կազ­մող՝

– մեր արժէքներուն նկատմամբ մեր ունեցած անշեղ հաւա­տար­մութիւնը.

– մեր ձգտումներուն հասնելու մեր անտեղիտալի յանձնա­ռու­թիւնը.

– Հայաստանը ու Արցախը հզօրացնելու մեր անբե­կանելի վճռա­­կամու­թիւնը.

– Սփիւռքը վերակազմակերպելու մեր հետեւո­ղական ճիգը.

– եւ այս բոլորին մղում տուող՝ մեր անխորտակելի հաւատքն ու միասնակա­նութիւնը։

Ուրիշ ճանապարհ չունինք։ Այլապէս, մեր կեանքի երկնակա­մարին վրայ մութ ամպեր պիտի կուտակուին։ Հարկ է այնպէս մտածել ու ծրագրել, գործել ու պայքարիլ, որ մեր կեանքի հորի­զո­նին վրայ բազմանան մեր ազգին «վարդա­հեղեղ արշալոյս»ը աւետող ճա­ռա­գայթները։